Przedstawiamy wszelkie FAKTY i MITY!
Kiedy występuję?
Statystycznie czworakowanie najczęściej opanowują niemowlaki na przełomie 8 i 9 miesiąca ich życia natomiast okno rozwojowe jest szerokie i mówi, że owej umiejętności możemy się spodziewać u dzieci między 6 a 12 miesiącem życia.
Co ważne, nie ma przeciwwskazań do wczesnego czworakowania, natomiast zbyt wczesne chodzenie nie jest korzystne dla dziecka z wielu względów. Mówi nam to m.in. że dziecko ma optymalne napięcie mięśniowe, ma silną potrzebę rozwoju psychomotorycznego oraz prawidłowo rozwinięty Ośrodkowy Układ Nerwowy.
Jakie są korzyści czworakowania?
- Możliwość samodzielnego poruszania się.
- Wielozmysłowa stymulacja sensoryczna.
- Ćwiczenia mięśni brzucha, obręczy barkowej i biodrowej.
- Rozwój łuków dłoni (Nash 1991), przygotowuje do małej motoryki.
- Ćwiczenia koordynacji ruchowej oraz koordynacji oko-ręka.
- Udoskonalają reakcje równoważne, umiejętność przenoszenia ciężaru ciała oraz kontroli środka ciężkości.
- Możliwość trenowania skuteczniej asekuracji przed upadkiem.
- W czasie ruchów naprzemiennych kończyn (rąk i nóg) w mózgu między prawą a lewą półkulą tworzą się nowe połączenia nerwowe. W przyszłości będą one potrzebne w nauce mówienia, czy w zabawach wymagających refleksu.
- Dziecko uczy się szacowania odległości.
Pomimo iż umiejętność czworakowania jest bardzo cenna dla rozwoju motorycznego i umysłowego, to nie każde niemowlę czworakuje przed zdobyciem umiejętności chodu.
Część dzieci z różnych powodów np. ze względu na niedostateczne napięcie mięśniowe w obrębie obręczy barkowej, trudności z naprzemienną pracą rąk i nóg, lub z przyczyn zewnętrznych – były sadzane zbyt wcześnie, podciągane do chodu lub prowadzone za rączkę.
Osiąga ową umiejętność i pokazuje ją nam dopiero np. pchając w pozycji czworaczej samochodzik, lub udając kotka, gdy nauczą się stabilności oraz mobilności w pozycji wyższej.
Zgodnie z wynikami badań medycznych występuje wysoka korelacja braku czworakowania w okresie niemowlęcym z trudnościami uczenia się w wieku szkolnym oraz trudnościami naprzemiennej pracy rąk i nóg. Należy jednak zauważyć, że czworakowanie nie jest jedyną umiejętnością, która wymusza naprzemienność…
Niemniej jednak powinniśmy dać naszemu skarbowi jak najlepsze warunki do nauki czworakowania. To bardzo ważny etap rozwoju dziecka, który wiele mówi o jego psychomotorycznej sprawności. Spróbuj go do tego zachęcić, pomóc mu, ale nie zmuszaj go.
Pamiętajcie, że czworakowanie to skomplikowana i złożona umiejętność. Jest zwieńczeniem wielu miesięcy ciężkiej pracy maluszka, którą zaczyna już z chwilą swoich narodzin!
Podsumujmy jakich dokładnie umiejętności musi nauczyć się niemowlak przed czworakowaniem?
- Aktywnej kontroli ustawienia głowy i tułowia,
- Uzyskać symetrię w leżeniu na brzuszku podpierając się początkowo na przedramionach. Osiągnąć stabilność tułowia, by móc skupić się na mobilności ciała,
- Leżąc na brzuszku nauczyć się przenosić ciężar swojego ciała na boki. Naprzemiennie wydłużać i skracać tułów zdobywając dzięki temu m.in. umiejętność obracania się,
- Później pivoting, czyli kręcenie się na brzuszku dokoła własnej osi,
- Umiejętność aktywnego podporu na wyprostowanych kończynach górnych obciążając dłonie,
- Przesuwania się do tyłu dzięki pchaniu wyprostowanymi kończynami górnymi w podłogę, aż wreszcie pełzania do przodu,
- Gdy powyższe umiejętności nasz skarb osiągnie, czekamy, aż jego pupa uniesie się do góry, a kończyny dolne w stawach biodrowych i kolanowych zaczną się zginać.
Do uzyskania pozycji czworaczej może dziecku pomóc STOS – Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny. Pozwala on przy wyproście głowy i kończyn górnych zgiąć kończyny dolne w stawach biodrowych i kolanowych. Odruch ten pomaga tylko przybrać pozycję czworaczą, później w 10 -11 miesiącu życia dziecka się integruje (wygasza).
Czasem dzieci wolą przejść do pozycji czworaczej z pozycji niedźwiadka lub ,,krasnala ogrodowego’’ czyli leżenia bokiem “pivotingując” wokół własnej osi.
Jak wygląda idealna pozycja czworacza?
Proste ustawienie głowy (w linii pośrodkowej)
w przedłużeniu kręgosłupa, tak aby czubek głowy dziecka był najwyższym punktem w ciele, a jego wzrok skierowany był horyzontalnie, czyli równolegle do podłoża. Oczywiście maluszek czworakując kręci głową w każdym kierunku i powinien mieć pełną swobodę obrotu jej we wszystkie strony, lecz co ważne nie powinien wyginać główki do tyłu, chyba że chce sprawdzić, co jest zawieszone na suficie.
Stabilny tułów
z aktywnym napięciem mięśni brzucha.Na początku zdobywania umiejętności czworakowania i jej utrwalania dziecko może mieć pogłębioną lordozę lędźwiową. W miarę udoskonalania owego sposobu poruszania, ciągłych ćwiczeń mięśni brzucha (czworakowanie dobrze wzmacnia mięśnie głębokie) co za tym idzie ustawienie tułowia powinno się stopniowo zmienić – wyprostować. Pasmo mięśniowe z przodu i tyłu tułowia powinny pokazywać zrównoważoną pracę.
Nisko ustawione barki
lub określając to inaczej “długa szyja”. Wysokie ustawienie barków może nam mówić, że występuje trudność ze stabilnością obręczy barkowej. W idealnej pozycji czworaczej barki powinny być naturalnie obniżone, a łopatki mobilne. Kończyny górne powinny znajdować się w pozycji neutralnej, lekko zgięte w stawach łokciowych. Gdy dziecko ma wysoko ustawioną obręcz barkową, mięśnie nie pracują prawidłowo, lecz pasywnie „zawieszając się” (czyli opiera się na powierzchniach stawowych kości, bez stabilizacji mięśniowej) na stawach.
Dłonie opierają się na podłodze nasadą dłoni
na kłębie małego palca i paluszkach,
Kolanka w osi
pod stawami biodrowymi (pod kątem prostym ustawiony stawów biodrowy),
Stopy ustawione neutralnie
spoczywają swobodnie wzdłuż podudzia na podłodze częścią grzbietową. Nie koślawią się, a dziecko nie odpycha się z nich czworakując.
Dłonie opierają się na podłodze nasadą dłoni
na kłębie małego palca i paluszkach,
Kolanka w osi
pod stawami biodrowymi (pod kątem prostym ustawiony stawów biodrowy),
Stopy ustawione neutralnie
spoczywają swobodnie wzdłuż podudzia na podłodze częścią grzbietową. Nie koślawią się, a dziecko nie odpycha się z nich czworakując.
Mamy pozycję czworaczą i co dalej…?
Przyjęcie pozycji czworaczej nie oznacza, że kolejnego dnia dziecko zdecyduje się na pierwsze czworaki! Zanim to nastąpi musi nauczyć się:
Balansu swojego ciała, a początku zaczyna się ,,bujać’’ tył-przód, później lekko na bok, aż wreszcie po diagonalnej (na skos). Wszystko to wpływa na wypracowanie dynamicznej stabilizacji tułowia oraz obręczy barkowej i biodrowej. Ich pracy w dużo mniejszej płaszczyźnie podparcie, ponieważ całkowicie odklejony od podłoża jest brzuszek dziecka. Zostają wyrobione odpowiednie reakcje równoważne i udoskonalone planowanie motoryczne. Dziecko zaczyna charakterystycznie wydłużać i skracać tułów, dodając element rotacji, odkleja od podłogi rączkę, nóżkę i dopiero powoli … przemieszcza się do przodu!
Lois Bly opisała jak krok, po kroku to wygląda:
Jeśli lewa ręka jest w górze w wychyleniu maksymalnym to ciężar ciała niemowlaka spoczywa na prawej kończynie górnej i dochodzi do lekkiej rotacji górnej części tułowia w kierunku lewej strony. Uniesiona jest prawa nóżka, więc ciężar ciała przesuwa się bocznie na lewą kończynę dolną i dochodzi do rotacji w dolnej części kręgosłupa w kierunku prawej strony. Reasumując w górnej części tułowia rotacja jest w tym przypadku skierowana w lewo, a w dolnej w prawo (przeciwnie) dlatego, pomimo iż występują, absorbują się na wysokości klatki piersiowej i my jej tak dokładnie nie zauważamy podczas szybkiego czworakowania dziecka.
Niemowlak idąc podpiera się naprzemiennie na kończynach po ,,przekątnej’’. Gdy lewa ręka jest w górze to prawa noga również (czworakowanie dwupunktowe – 2 punkty podporu: jeden na dłoni a drugi na przeciwnej kończynie dolnej a dokładniej na jej guzowatości kości piszczelowej) albo zaraz będzie (czworakowanie trzypunktowe – 3 punkty podporu) w górze, występuje bowiem kontrola diagonalna, na skos. Synchroniczna praca tych mięśni ,,po przekątnej’’ umożliwia dziecku stabilizację ciała i skuteczne naprzemienne przemieszczanie się do przodu. U dzieci, u których brakuje owej kontroli możemy zaobserwować jednoimienny np. homolateralny, ipsilateralny sposób poruszania, w którym ciężar ciała nie jest przenoszony na skos, tylko na boki. Czyli dziecko przesuwa prawą rękę i lewą nogę na raz.
Jak widać, jest to bardzo złożony ruch i wymagający dużej koordynacji. Dlatego pierwsze ,,kroki’’ w czworakach nie muszą być tak precyzyjne. Określa się, że pierwsze dwa tygodnie może występować niedojrzałe czworakowanie – na filmiku poniżej możecie zobaczyć pierwsze próby niedojrzałego czworakowania u mojej córci.
Jak możemy wspierać i pomagać?
- Przede wszystkim już od pierwszych dni życia dziecka kładź je często na podłodze i jak najmniej w leżaczki itp. W tej pozycji zmotywuj maluszka do ruchu np. odsuwając zabawki nieco dalej niż na wyciągnięcie jego rączek. To nakłoni go do przemieszczania się w kierunku zabawek.
- Pamiętaj, że uczymy się przez naśladowanie, więc warto także przy nim czworakować. U nas mamy wielokrotnie podkreślały, że dzieci na zajęciach grupowych FITmama uczą się wzajemnie od siebie owej umiejętności.
- Nie sadzaj dziecka zanim samo nie usiądzie. Dzieci często sadzane, czasem wybierają sposób przemieszczania się na pośladkach. Pozycja siedząca rozleniwia dzieciątko, szczególnie gdy posadzimy je i damy dookoła dużo zabawek – wówczas nie ma motywacji do czworakowania, bo mam wszystko ,,pod noskiem’’. Należy też unikać chodzików, gdyż upośledzają sposób przemieszczania się dziecka.
- Do czworakowania najlepsza jest płaska, średnio-twarda powierzchnia puzzle piankowe. Na początku natomiast do przybrania pozycji czworaczej i bujania się w niej, bardziej odpowiednia będzie powierzchnia miękka np. materac. Wówczas dłonie i kolana zapadają się, dając dziecku większą płaszczyznę podparcia a tym samym większą stabilność.
- Ubieraj go w luźne, niekrępujące ruchy ubranka.
- Czasem maluchowi jest po prostu za ślisko i dlatego warto kłaść go na dywanie, lub podłodze w samym bodziaku. Dostępne są też rajstopy lub nakolanniki ze strukturami antypoślizgowymi.
- Nie przepychaj niemowlaka na siłę, aby ruszyło z pozycji czworaczej do czworakowania. Pchanie za pupę w kierunku głowy dziecka tylko przewróci go na buzie. Dziecko przenosi ciężar ciała po diagonalnej (na skos). Jeśli popychasz je za pupę, nie ma możliwości odciążenia jednej rączki, by wykonać nią krok do przodu.
- Jeśli zaobserwujesz asymetryczne ustawienie głowy lub tułowia, że pomimo udoskonalania umiejętności czworakowania Twój skarb dalej ma pogłębioną lordozę lędźwiową, lub niepokoją Cię inne ,,rzeczy’’ warto skonsultować się z fizjoterapeutą dziecięcym.
- Gdy dziecku nie udaje się samemu uzyskać pozycji czworaczej, a widać, że bardzo tego chce, możesz mu trochę pomóc…
Propozycja ćwiczeń
Ćwiczenie nr 1
Pozycja wyjściowa: Połóż niemowlaka na brzuszku tyłem do siebie. Usiądź w siadzie rozwartym, tak by mieć go między swoimi nogami.
Wykonanie ćwiczenia: Kiedy maluszek uniesie się na wyprostowanych kończynach górnych, połóż swoją dłoń na jego klatce piersiowej i przesuń delikatnie jego tułów w swoim kierunku, tak by pomóc mu „wspiąć” się na kolanka. Twoje nogi w tym momencie powinny ograniczać możliwość rozjeżdżania się nóżek dziecka.
Dodatkowo można: Gdy już uzyskamy pozycję czworaczą, podtrzymując dziecko pod klatką piersiową, możemy pomóc mu delikatnie bujać się do przodu i do tyłu.
Ćwiczenie nr 2
Jeśli zauważycie, że dzieciątko nie radzi sobie z utrzymaniem ciężaru ciała na rączkach, warto porobić z nim ,,Taczkę’’
Ćwiczenie nr 3
Pozycja wyjściowa: Siadamy w siadzie rozwartym i układamy sobie dzieciątko blisko swojego krocza, tak by przybierało siad klęczny (z udami blisko siebie i pupą na stópkach. Jego stawy kolanowe oraz biodrowe powinny być zgięte), a kończyny górne opierały się w wysokim podporze na naszym udzie. Jeśli nóżki naszego skarba się rozjeżdżają jedną naszą nogę możemy zgiąć w stawie kolanowym i ustabilizować nią nóżki dziecka.
Wykonanie ćwiczenia: W tej pozycji dajemy się dziecku swobodnie bawić. Dzięki tej pozycji maleństwo chcąc sięgnąć po zabawkę lub włożyć coś do buzi musi uwolnić jedną rękę z podporu i utrzymać się na drugiej.
Dlaczego zachęcamy Was do przeczytania artykułu o czworakowaniu?
Bibliografia m.in.:
– Components of Typical and Atypical Motor Development Paperback – 2011 by Lois Bly
– ,,Motor Skills Acquisition in the First Year: An Illustrated Guide to Normal Development by Lois Bly,
– Baby Treatment Based on Ndt Principles 1st Edition by Lois Bly,
– ,,Metoda NDT-Bobath, poradnik dla rodziców’’ Maria Borkowska i Zofia Szwiling,
– ,,Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa, Pierwszy rok życia.’’ Theodor Hellbrugger i wsp.